Autor: dr n. biol. Karolina Trzeciak

Przez większość historii świata ludzkość borykała się z niedostatkiem żywności, dlatego też otyłość była uznawana za oznakę dobrobytu i wiązała się z wysokim statusem społecznym. Nawet obecnie w niektórych kręgach kulturowych jest ona uznawana za piękną i pożądaną, pomimo jej poważnych konsekwencji zdrowotnych. Obecnie żyjemy w czasach dobrobytu, w których smutnym faktem jest nadprodukcja i marnowanie żywności w wielu częściach świata.

Wysokokaloryczna i wysoko przetworzona żywność jest łatwo dostępna oraz tania w porównaniu z ceną warzyw i owoców, co niestety ma też swoje negatywne konsekwencje. Według wielu autorów w tym Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) obecnie możemy wręcz mówić o światowej epidemii otyłości. Patrząc na powyższe fakty, mogłoby się wydawać, że problem niedożywienia może dotyczyć tylko krajów trzeciego świata, borykających się z niedostatkiem żywności, jednak okazuje się, że nie jest to prawdą. Niedożywienie, to medyczne schorzenie będące skutkiem nieprawidłowej diety bądź niewystarczającego spożycia pokarmów w stosunku do indywidualnego zapotrzebowania. Często błędnie kojarzone jest tylko z niedoborową masą ciała. Okazuje się jednak, że nadmierna masa ciała także wiąże się z podwyższonym ryzykiem występowania niedoborów żywieniowych. Troesh i jego zespół w pracy opublikowanej w 2012 roku zauważyli, że nawet w krajach rozwiniętych takich jak USA, Wielka Brytania czy Niemcy duża część populacji nie przyjmuje wraz z dietą niezbędnych witamin i minerałów na poziomie wystarczającym. Co więcej pewne grupy osób są narażone na niedobory żywieniowe bardziej niż inne. Wśród osób szczególnie zagrożonych niedoborami żywieniowymi wymienia się m.in. osoby otyłe i stosujące różnego rodzaju „diety cud”.

Otyłość jest często związana z długotrwałym przeżywieniem pod względem ilościowym oraz niedożywieniem jakościowym organizmu. Oznacza to, że u osób z nadwagą i otyłością mogą wystąpić paradoksalne niedobory żywieniowe w wyniku spożywania wysokoenergetycznych pokarmów o niskiej zawartości składników odżywczych. Wiąże się to też ze zwiększoną ilością tkanki tłuszczowej, która może wpływać na przechowywanie i dostępność niektórych składników odżywczych. Okazuje się też, że częstość występowania niedożywienia wzrasta istotnie wraz ze wzrostem stopnia otyłości (od 2,8% u osób z otyłością typu I (BMI 30-34,9) do 5,7% przy otyłości typu III (BMI≥40)). Równocześnie niedobory substancji odżywczych mogą być też jedną z przyczyn powstawania nadwagi i otyłości. Kiedy brakuje substancji regulacyjnych zostaje zachwiana homeostaza organizmu i niektóre istotne dla organizmu procesy nie mogą być przeprowadzane. Natomiast optymalne spożycie mikroskładników odżywczych może poprawiać metabolizm i powodować znaczącą poprawę zdrowia i samopoczucia. Z powstawaniem otyłości wiąże się przede wszystkim niedobory witaminy D. Wiadomym już jest, że gen związany z otyłością istnieje (gen FTO, obesity associated gene) i przyczynia się do zwiększonej podatności na jej rozwój. Ekspresja tego genu wydaje się być powiązana właśnie z poziomem witaminy D. Z dobrych wiadomości, poziom aktywności fizycznej ma również istotny wpływ na ekspresję genu FTO. Innym przykładem czynnika, którego niedobór może wpływać na zwiększenie ilości tłuszczu brzusznego jest wapń. Wystąpienie niedożywienia ma też wpływ na zwiększenie ryzyka wystąpienia powikłań takich jak infekcje i problemy z gojeniem ran po różnych zabiegach chirurgicznych. Ryzyko to jest większe w przypadku niedoborów żywieniowych, niż samej otyłości jako takiej, dlatego też sam wskaźnik BMI (Body Mass Indeks) nie jest wystarczającym predyktorem dotyczącym stanu odżywienia danej osoby.

Stosowane diety redukcyjne muszą być dobrze zbilansowane pod kątem składników odżywczych w innym przypadku nieprawidłowo komponowane posiłki przyczyniają się do niedoborowego spożycia witamin, składników mineralnych, białka i węglowodanów. Niedożywiony człowiek jest osłabiony fizycznie i psychicznie, co często prowadzi do zarzucenia wysiłków związanych z dążeniem do prawidłowej masy ciała. W prawidłowym komponowaniu posiłków pomocnym może być wskaźnik gęstości składników odżywczych (NNR), który obejmuje zawartość 14 kluczowych makroskładników w dawce pokarmowej w odniesieniu do energii w niej zawartej. Znajomość gęstości składników odżywczych żywności może pomóc osobom chcącym obniżyć energetyczność posiłków, a równocześnie utrzymać zdrową dietę, bogata w witaminy, minerały i makroskładniki.

Dostępne dane pokazują, że istnieje luka pomiędzy spożyciem składników odżywczych a zapotrzebowaniem na nie znacznej części populacji, nawet w krajach rozwiniętych. Fakt ten wydaje się zaskakujący, jednak powinien skłaniać do myślenia i baczniejszego przyglądania się temu co na co dzień pojawia się na naszych talerzach.

Jeżeli szukasz informacji dotyczących zdrowia i zdrowego stylu życia, wejdź na stronę World Healthy Living Foundation (www.whlf.eu) oraz znajdź nas w mediach społecznościowych: Facebook, YouTube, Instagram i LinkedIn.

Żródła:

• Węgielska I., Słaba W., Suliburska J. (2011). Terapia dietą i leczenie farmakologiczne otyłości w aspekcie problemu niedożywienia osób otyłych. In Forum Zaburzeń Metabolicznych (Vol. 2, No. 4, pp. 239-244).
• Agarwal E., Ferguson M., Banks M., Vivanti A., Batterham M., Bauer J., Isenring, E. (2019). Malnutrition, poor food intake, and adverse healthcare outcomes in non-critically ill obese acute care hospital patients. Clinical Nutrition, 38(2), 759-766.
• Xanthakos, S. A. (2009). Nutritional deficiencies in obesity and after bariatric surgery. Pediatric Clinics, 56(5), 1105-1121.
• Markovic T. P., Natoli S. J. (2009). Paradoxical nutritional deficiency in overweight and obesity: the importance of nutrient density. Medical journal of Australia, 190(3), 149-151.
• Fu M. C., D’Ambrosia C., McLawhorn A. S., Schairer W. W., Padgett D. E., Cross M. B. (2016). Malnutrition increases with obesity and is a stronger independent risk factor for postoperative complications: a propensity-adjusted analysis of total hip arthroplasty patients. The Journal of arthroplasty, 31(11), 2415-2421.
• Courtney P. M., Rozell J. C., Melnic C. M., Sheth N. P., Nelson, C. L. (2016). Effect of malnutrition and morbid obesity on complication rates following primary total joint arthroplasty. J Surg Orthop Adv, 25(2), 99-104.
• Lee S. H., Kim S. M., Park H. S.,  Choi K. M., Cho G. J., Ko B. J., Kim J. H. (2013) Serum 25-hydroxyvitamin D levels, obesity and the metabolic syndrome among Korean children. Nutr Metab Cardiovasc Dis.; 23 (8): 785–791.
• Kilpeläinen T. O., Qi, L., Brage S., Sharp S. J., Sonestedt E., Demerath E., Holzapfel, C. (2011). Physical activity attenuates the influence of FTO variants on obesity risk: a meta-analysis of 218,166 adults and 19,268 children. PLoS Med, 8(11), e1001116.
• Goldner W. S., Stoner J. A., Thompson J., Taylor K. Larson L., Erickson J., McBride C. (2008). Prevalence of vitamin D insufficiency and deficiency in morbidly obese patients: a comparison with non-obese controls. Obesity surgery, 18(2), 145-150.
• Fish, E., Beverstein, G., Olson, D., Reinhardt, S., Garren, M., & Gould, J. (2010). Vitamin D status of morbidly obese bariatric surgery patients. Journal of Surgical Research, 164(2), 198-202.
• Caron‐Jobin M., Morisset A. S., Tremblay A., Huot C., Légaré D., Tchernof A. (2011). Elevated serum 25 (OH) D concentrations, vitamin D, and calcium intakes are associated with reduced adipocyte size in women. Obesity, 19(7), 1335-1341.
• Moayeri H., Bidad K., Zadhoush S., Gholami N., Anari S. (2006). Increasing prevalence of iron deficiency in overweight and obese children and adolescents (Tehran Adolescent Obesity Study). European journal of pediatrics, 165(11), 813.
• Troesch B., Hoeft B., McBurney M., Eggersdorfer M., Weber P. (2012). Dietary surveys indicate vitamin intakes below recommendations are common in representative Western countries. British Journal of Nutrition, 108(4), 692-698.
• Artykuł opublikowany w czasopiśmie NATURA I ZDROWIE nr 7/2021