Znaczenie ruchu i muzyki dla funkcjonowania i rozwoju człowieka.

Autor: Magdalena Krwaczun - dyplomowany logopeda kliniczny, pedagog osób z wadą słuchu, pedagog specjalny i pedagog wychowania przedszkolnego, Ambasadorka Fundacji World Healthy Living Foundation.

Ruch zaspokaja różne potrzeby człowieka związane z życiem codziennym, rozkwitem osobowości i nauką. Można zauważyć, że daje rozwój, samodzielność, podwyższa samoocenę oraz poprawia samopoczucie. Śmiało można stwierdzić, że bez ruchu nie byłoby istnienia.

Muzyka towarzyszy człowiekowi od zawsze, i odgrywa dużą rolę w życiu każdego. Aktywizuje, dyscyplinuje, integruje. Przy muzyce, którą lubimy szybciej i przyjemniej płynie czas. Poprawia nam samopoczucie, pobudza pamięć i daje radość.

Czym jest ruch?

Polski słownik PWN podaje, że ruch to „zmiana położenia ciała ludzkiego, zwierzęcego lub jego części” oraz „sposób poruszania się”. Termin ruch, określony jest również jako „chodzenie, poruszanie się wykonywane w celu nabycia sprawności fizycznej”. W słowniku możemy doczytać, że ruch jest to „zespół czynności podejmowanych w jakimś celu”.

Praktycy zajmujący się znaczeniem ruchu w rozwoju dziecka, tacy jak między innymi P.E. Dennison, W. Sherborne, czy M. Bogdanowicz twierdzą, że bez ruchu nie byłoby istnienia, gdyż zaspokaja on różne potrzeby człowieka związane z życiem codziennym, rozwojem osobowości i nauką. Według J. Stadnickiej, terapeutki i znawczyni stymulacji ruchu dziecka muzyką: „ruch to także gimnastyka ciała, poprawa krążenia, przyspieszone, dotleniające oddychanie. Wszystko to stanowi o poprawie samopoczucia dziecka i zwiększonych możliwościach wyrównawczych mechanizmów samoregulujących”.

Jakie znaczenie ma ruch dla rozwoju dziecka?

Wielki znawca nauk w dziedzinie edukacji dr P.E. Dennison twierdzi: „natura obdarzyła człowieka nieograniczonymi możliwościami rozwoju intelektualnego i fizycznego. Ruch fizyczny i rozwój intelektualny są ściśle związane ze sobą przede wszystkim w dzieciństwie, a rozwój dziecka w myśl Matki Natury powinien iść drogą zgodną z naturalnymi mechanizmami myśli i ruchu”. Dodaje również, co warto podkreślić, że „brak ruchu blokuje kinestetyczny aspekt uczenia się, a tym samym łatwość i radość poznawania. Na równi z silną kontrolą u dziecka wzrasta lęk i strach, że nie poradzi sobie z nauką, co z kolei hamuje jego myśli i twórczość. Fakt ten stanowi istotny czynnik stresujący dla sfery psychicznej i emocjonalnej”.

Zdaniem autora gimnastyki twórczej R. Laban’a: „ruch jest wyrazem potrzeby ludzkiej aktywności”. Podkreśla, że trwałe ograniczanie swobody ruchu jest niebezpieczne dla zdrowia człowieka, jeśli okresowo nie zostanie rozładowane. Bycie w otoczeniu, które nieustannie ogranicza naturalne potrzeby ruchu jest przyczyną stresów psychicznych, stanów niepokoju oraz hamuje jego rozwój. Wiedzie to do utraty wiary we własne możliwości, w konsekwencji prowadzi do zamykania się w sobie, odsuwania się od innych, a nawet utraty kontaktu z otoczeniem. R. Laban uznał, że najważniejszymi potrzebami dla człowieka są: potrzeby ruchu, potrzeby odprężenia, potrzeby ekspresji i potrzeby tworzenia. W tańcu, czy też w ruchu, człowiek wyraża swoje emocje, odzyskuje poczucie swobody, czyli ma poczucie odprężenia oraz może tworzyć własne kompozycje ruchowe, co daje mu poczucie tworzenia.

Czym jest muzyka?

Słownik polski podaje, że jest ona sztuką układania dźwięków w kompozycje i wykonywania ich na instrumentach muzycznych lub głosem ludzkim. W słowniku wyrazów obcych i trudnych możemy przeczytać, że muzyka z języka łacińskiego - musica i języka greckiego – mousike, oznacza najczęściej „sztukę, zwłaszcza śpiewu i gry na instrumentach”.

Od kiedy człowiek zaczyna słyszeć dźwięki i muzykę?

Prof. UŚ dr hab. D. Pluta-Wojciechowska mówi nam, że: „proces słyszenia zostaje zapoczątkowany w okresie prenatalnym” a dokładniej, dziecko zaczyna słyszeć od 21 tygodnia życia płodowego.

Specjalistka w zakresie psychologii klinicznej dziecka oraz autorka Metody Dobrego Startu prof. dr hab. M. Bogdanowicz w swojej publikacji napisała: „Dziecko odbiera dźwięki już w łonie matki, a po urodzeniu wchodzi w świat muzyki dzięki kołysankom, do których dołączają się również kolędy, piosenki usłyszane w przedszkolu lub od kolegów, rytmiczne wyliczanki”.

Jakie są korzyści dla rozwoju człowieka płynące z muzyki?

Prof. Y. Schiftan, który naukowo zajmuje się muzyką i jej wpływem na organizm człowieka pisze: „z medycznego punktu widzenia muzyka wywiera silny wpływ na psychikę człowieka, gdyż wnika ona do najgłębszych warstw jego osobowości. Ma działanie aktywizujące lub osłabiające pracę czynności mózgu, a jej sedatywne właściwości sprawiają, że spowalnia akcję serca, obniża ciśnienie krwi, normuje oddech, obniża tonus mięśni i osłabia odczuwanie bólu”. Warto podkreślić, że muzyka działa na człowieka podobnie jak środki farmakologiczne. M. Dobson w swojej publikacji pt. „Tajemnice i możliwości muzykoterapii” podkreśla, że specjaliści z zakresu psychoneuroimmunologii udowodnili, iż neurony produkujące rozmaite substancje chemiczne, na przykład: „endorfinę odpowiedzialną na dobry nastrój i blokowanie receptorów bólu, można w znacznym zakresie sterować muzyką”.

Jakie znaczenie dla rozwoju mowy dziecka ma muzyka?

Sztuka muzyczna ma ogromne znaczenie nie tylko dla rozwoju psychicznego dziecka, ale jak twierdzą specjaliści, również dla rozwoju mowy. Liczni znawcy zastosowania muzyki w zabawie i rehabilitacji dzieci, tacy jak między innymi muzyk - dr P. Cylulko oraz logopedzi, przykładowo ceniona dr A. Regner oraz dr S. Masgutowa - doktor psychologii rozwojowej i edukacyjnej, podkreślają ogromną rolę muzyki w stymulacji rozwoju mowy.

Dr M. Wysocka, która naukowo interesuje się wykorzystaniem muzyki w stymulacji rozwoju mowy i terapii jej zaburzeń, twierdzi, że „związki zachodzące między mową a muzyką zauważono już we wczesnej, sięgającej starożytności refleksji nad tym zjawiskiem. Za ich cechy wspólne uznaje się melodię, rytm i akcent.”

Jakie znaczenie ma ruch połączony z muzyką w rozwoju małego człowieka?

Autorka książki pt. „Minimum Logopedyczne nauczycieli przedszkola”, G. Demel informuje nas, że mowa (oddychanie – fonacja – artykulacja) jest aktem ruchowym. Pracując nad mową dziecka należy stosować nie tylko ćwiczenia wybiórcze, zlokalizowane ściśle do narządu mowy (jak ćwiczenia oddechowe, czy artykulacyjne), ale też ćwiczenia ogólne, które – doskonaląc motorykę, będą wsparciem dla tego narządu w jego funkcji ruchowej. G. Demel akcentuje, że muzyka z ruchem i śpiewem dąży do kształtowania i korygowania mowy.

Stadnicka twierdzi: „ruch stymulowany muzyką staje się ruchem kontrolowanym, angażującym postrzeganie słuchowe, uwagę i myślenie, odzwierciedla wywołane muzyką emocje i równocześnie potęguje je”. Podkreśla: „przyśpieszanie tempa w muzyce pobudza energię wyrażającą się w przyśpieszonym ruchu, co nasila emocje dzieci; zwalniające tempo osłabia energię i emocje”.

Bogdanowicz stwierdza, że „zabawy z piosenką i ruchem wzmagają aktywność dzieci i uruchamiają pomysłowość”.

Stadnicka dodaje również, że zabawy przy muzyce „przejawiają się wyrazem radości, wyciszeniem natręctw ruchowych, obsesji myślowych, odreagowaniu napięć oraz podwyższeniu samooceny”. Dodatkowo zauważa, że „dostosowanie ruchu do charakteru muzyki sprzyja usprawnianiu dyspozycji umysłowych, takich jak: zdolność do koncentracji uwagi, spostrzeganie, zapamiętywanie i refleks”.

Co pobudza dziecko do ruchu przy muzyce?

Stadnicka zakłada, że głównym elementem muzycznym pobudzającym dziecko do ruchu jest rytm, czyli następstwo dźwięków lub szmerów akcentowanych lub nie akcentowanych o równym albo różnym, wzajemnie zależnym, czasie trwania. Dodatkowo istotnymi zjawiskami muzycznymi są metrum – częstotliwość występowania akcentów, tempo – szybkość realizacji określonego rytmu, dynamika – głośność brzmienia.

Jakie warunki psychiczno-fizyczne powinno posiadać dziecko, by mogło czerpać korzyści z zabaw muzyczno-ruchowych?

xKataryńczuk-Mania podaje: „żeby być kompletnie muzykalnym, dziecko powinno posiadać zespół fizycznych i duchowych możliwości na które składają się z jednej strony słuch, głos i świadomość dźwięku, a z drugiej strony całe ciało (kości, mięśnie i system nerwowy) oraz świadomość rytmu ciała”. Zdaniem twórcy rytmiki jako dziedziny kształcenia muzycznego, E.J. Dalcroze’ a „aby być pełnym muzykiem, trzeba mieć dobre ucho, trzeba mieć wyobraźnię, inteligencję i temperament – to znaczy dyspozycję do odczuwania emocji artystycznych i przekazywania ich”.

O czym powinno się pamiętać podczas zabaw lub zajęć przy muzyce?

Dbanie o dobrą atmosferę

Bogdanowicz podkreśla: „dobrze jest zacząć zajęcia od powitania grupy i każdego z uczestników, przypomnienia imion poszczególnych dzieci”. Dodaje również, że „integracji w grupie sprzyja dobra atmosfera, wyrażająca się życzliwością, akceptacją i zaufaniem, brakiem negatywnych ocen i rywalizacji”. Warto też dodać słowa, wyżej wspomnianej specjalistki: „Podczas zabawy należy znajdować okazję do pochwalenia każdego dziecka, pokazanie jego najlepszych stron”.

Dbanie o emocje i motywację

E. Dennisona uważa, że: „bez emocji i poczucia sensu nie możemy mówić o prawdziwym uczeniu się. Brak tych zdolności powoduje irracjonalne lęki, reakcje typu „walka lub ucieczka” oraz niezdolność do odczuwania lub wyrażania emocji”.

Dbanie o uwrażliwienie dzieci na zmiany muzyczne

Stadnicka podkreśla: „ważne jest też umożliwienie dzieciom zauważania i ruchowego wyrażania wysokości dźwięków, melodii oraz barwy brzmienia instrumentów muzycznych”.

Dbanie o spontaniczną, twórczą i swobodną improwizacje ruchową

Skowrońska-Lebecka stwierdza: „ważne jest, aby nauczyciel zostawił uczniom czas na odkrywanie w sobie tych wszystkich tkwiących w nas, ale nie uświadamianych możliwości”.Dbanie o pomoc fizyczną

Stadnicka pisze, by pamiętać o pomocy fizycznej, która ułatwi wyrażanie ruchem przeżycia muzycznego.

Więcej informacji oraz propozycje zajęć muzyczno-ruchowych znajdziecie Państwo w publikacji „Trening słuchowy Magdaleny Krawczun”, Continuo, Wrocław 2015.

Bibliografia:

Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyska M, Metoda Weroniki Sherbone w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, wyd. I, WSiP, Warszawa 1992, s. 9.
Bogdanowicz M., Ruch i piosenka dla najmłodszych, Fokus, wyd. I, Gdańsk 2001, s. 3-4.
Demel G., Minimum Logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, wyd. I, Warszawa 1978, s. 23.
Dennison P.E., Dennison G.E., Gimnastyka Mózgu, Przewodnik dla rodziców i nauczycieli, Międzynarodowy Instytut NeuroKinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów, Warszawa 2005.
Kataryńczuk-Mania L. (red.), Terapia dźwiękiem, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2007, s. 10-11.
Konieczna E. J., Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2001, s. 42.
Masgutowa S., Regner A., Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej, wyd. 1, Continuo, Wrocław 2009.
Nowa encyklopedia powszechna PWN, tom 5, P-S, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. I, Warszawa 1997.
Pilch T. (red.) Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom VI, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2007.
Pluta-Wojciechowska D., Znaczenie czynności prymarnych i artykulacyjnych, Podstawy postępowania logopedycznego, wyd. I, Ergo-Sum, Bytom 2013, s. 51.
Schiftan Y., Stadnicki A., Musica Media-Musica Lingua, „Szkoła specjalna”, 1999, nr 1, s. 48.
Sekula A., Zasady rehabilitacji słuchu, głosu i mowy u głuchych, w: Wprowadzenie do neurologopedii, red. Obrębowski A., wyd. I, Tremedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 20012, s. 344.
Sobol E. (red), Mały słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
Sobol E. (red.), Słownik wyrazów obcych i trudnych, PWN, Warszawa 1999.
Stadnicka J., Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, Wydanie I, WSiP, Warszawa 1998, s. 37.
Wysocka M., Percepcja prozodii mowy i muzyki na przykładzie badań dzieci pięcio-siedmioletnich, w: Logopedia. Wybrane aspekty historii, teorii i praktyki, red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray, wyd. I, Harmonia Universalis, Gdańsk 2012, s. 184-192.